Ornis Polonica 2024, 65: 275–294
Stan populacji lęgowej żołny Merops apiaster w Polsce w latach 2020–2024
Szymon Beuch, Tomasz Chodkiewicz, Przemysław Stachyra, Rafał Szczerbik, Arkadiusz Sikora
Abstrakt: W latach 2020–2022 Monitoring Żołny obejmował pełny cenzus gatunku, w ramach którego kontrolowano wszystkie znane stanowiska w Polsce. Od roku 2023 nastąpiła zmiana metodyki na sondażową, ograniczoną do 120 powierzchni próbnych. W latach 2020–2022 stwierdzono w Polsce łącznie 777 stanowisk lęgowych żołny Merops apiaster. Były one rozmieszczone nierównomiernie i skupiskowo we wszystkich regionach kraju, najliczniej na Lubelszczyźnie (78–158 stanowisk), Dolnym Śląsku (72–96), Ziemi Świętokrzyskiej (70–93) i Podkarpaciu (50–70). Stanowiska znajdowały się na wysokościach od 9 do 344 m n.p.m., w tym 74,8% między 120 a 250 m n.p.m. Rozpowszechnienie na powierzchniach 10 × 10 km wynosiło w skali kraju 7,7%, a regionami o najwyższej frekwencji była Ziemia Świętokrzyska (21,4%), Lubelszczyzna (19,0%) i Dolny Śląsk (18,9%). Na zajętych stanowiskach notowano od 1 do 99 par lęgowych. Pojedyncze pary stwierdzono na 45% spośród wszystkich skontrolowanych stanowisk, skupiska 2–5 par – 42%, kolonie 6–19 par – 12%, >19 par – 1,7%. Najliczniejsze populacje zasiedlały Lubelszczyznę (259–591 par), Dolny Śląsk (236–387), Ziemię Świętokrzyską (144–265) i Podkarpacie (169–224). W latach 2020–2022 wykazano w kraju 1 087, 1 648 i 1 724 par żołny, a łączną liczebność oceniono na 1 200–1 800 par lęgowych. Estymacja liczebności populacji dla roku 2024 wyniosła 2 300–2 500 par. Średnie zagęszczenie na badanych powierzchniach wynosiło 6,4–8,5 p./100 km2, a maksymalne na Lubelszczyźnie – do 198 p./100 km2 i na Dolnym Śląsku – do 139 p./100 km2. Najwięcej stanowisk lęgowych znajdowało się w skarpach kopalni piasku, żwiru i gliny (27%), w skarpach wzdłuż śródpolnych dróg (25%) oraz w niewielkich dzikich wyrobiskach pozyskiwania piasku na niewielką skalę (21%). Ok. 89% stanowisk zlokalizowano w skarpach pochodzenia antropogenicznego, a pozostałe w skarpach pochodzenia naturalnego. Liczebność populacji lęgowej żołny w Polsce wzrosła przez ostatnie 20 lat ok. 20-krotnie, a jej areał ok. 5-krotnie.
Słowa kluczowe: żołna, Merops apiaster, wzrost liczebności, rozmieszczenie, zagęszczenie, ekspansja populacji, ocieplenie klimatu
Ornis Polonica 2024, 65: 295–323
Wodniczka Acrocephalus paludicola jako dominant zespołu lęgowych ptaków wróblowych Passeriformes szuwaru kłociowego Cladietum marisci Chełmskich Torfowisk Węglanowych
Tomasz Buczek
Abstrakt: Niniejsza praca prezentuje wyniki badań składu gatunkowego, struktury dominacji i zagęszczenia zespołu lęgowych ptaków wróblowych gniazdujących na obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Chełmskie Torfowiska Węglanowe” PLB060002 (4 309 ha), położonego w okolicach Chełma (wschodnia Polska). Obserwacje prowadzono na trzech powierzchniach zlokalizowanych w szuwarach kłoci wiechowatej Cladietum marisci. Zbiorowisko to jest typowe dla alkalicznych torfowisk, zajmując też znaczną ich powierzchnię (753 ha). Powierzchnie badawcze wytyczono na trzech torfowiskach – Roskosz (R), Tarnowo (T) i Bagno Serebryskie (B). Na każdej powierzchni liczenia prowadzono w latach 2008–2011 i w roku 2022. W analizach porównawczych wykorzystano wyniki badań prowadzonych przez innych autorów na powierzchniach R i T w latach 1992–1993. Liczenia prowadzono kombinowaną metodą kartograficzną, wykonując 6–12 liczeń w sezonie. Porównanie wyników między okresami badań wykazało stabilność składu gatunkowego (średni wskaźnik podobieństwa Sørensena QS = 77,8) i struktury dominacji (śr. wskaźnik podobieństwa dominacji Renkonena Re = 68,8). W zespole dominowały gatunki o odmiennych lokalnych trendach liczebności: wodniczka Acrocephalus paludicola – trend spadkowy lub zanik (w latach 1992–2008 gatunek dominujący na wszystkich powierzchniach), potrzos Emberiza schoeniclus – stabilna liczebność, rokitniczka A. schoenobaenus i brzęczka Locustella luscinioides – wyraźny wzrost. Odnotowane trendy w niewielkim stopniu zależały od stabilnych lokalnych warunków siedliskowych, takich jak: głębokość wody, wysokość roślinności szuwarowej czy stopień zakrzewienia. Dominantom towarzyszyły: świerszczak L. naevia, świergotek łąkowy Anthus pratensis i pokląskwa Saxicola rubetra. Średnie zagęszczenie zespołu wynosiło 15,9 par/10 ha. Porównanie badanych powierzchni ze zgrupowaniami ptaków wróblowych torfowisk niskich w Polsce, w których wodniczka zajmowała pierwszą lub drugą pozycję w strukturze dominacji, wykazało wysokie podobieństwo składu gatunkowego (QS = 73,8; N = 14) i dominacji (Re = 64,1; N = 14). Warunki panujące na krajowych torfowiskach niskich sprzyjają wodniczce jako skrajnemu specjaliście siedliskowemu, zapewniając też dogodne warunki gatunkom o szerokiej tolerancji, jak potrzos czy rokitniczka. W siedliskach zdominowanych przez wodniczkę pozostałe gatunki znajdują suboptymalne warunki życia, co przejawia się ich niskimi zagęszczeniami.
Słowa kluczowe: Chełmskie Torfowiska Węglanowe, zespół ptaków, dominacja, zagęszczenie, wodniczka, rokitniczka, brzęczka, świerszczak, potrzos
Ornis Polonica 2024, 65: 324–336
Liczebność i rozmieszczenie zgrupowania ptaków wodnych w Porcie Gdynia w okresie pozalęgowym
Włodzimierz Meissner, Andrzej Kośmicki, Piotr Rydzkowski
Abstrakt: W niniejszej pracy przedstawiamy charakterystykę ugrupowania ptaków wodnych przebywających na obszarze Portu Gdynia w okresie pozalęgowym. Port ten jest największym portem obsługującym przewóz produktów rolnych na Bałtyku, a wielkość ich rocznego przeładunku w latach 2019–2022 wyniosła od 3,2 do 6,7 mln ton. Zimujące ptaki wodne liczono raz w miesiącu od września do kwietnia w sezonach 2019/20–2023/24. Stwierdzono obecność 27 gatunków ptaków związanych ze środowiskiem wodnym, z których krzyżówka Anas platyrhynchos, mewa srebrzysta Larus argentatus s.l., mewa siwa Larus canus i śmieszka Chroicocephalus ridibundus pojawiały się bardzo licznie. Razem stanowiły one od 82% do 95% wszystkich ptaków wodnych przebywających na terenie Portu Gdynia od września do marca i 68% w kwietniu. Maksymalnie w czasie jednej kontroli zaobserwowano tu 11 591 mew siwych, 10 914 krzyżówek, 9 372 mew srebrzystych s.l. i 3 034 śmieszek. Spośród analizowanych gatunków tylko średnie liczebności krzyżówki w kolejnych miesiącach był skorelowane pomiędzy Portem Gdynia i zachodnią częścią Zatoki Gdańskiej. Najwięcej ptaków wodnych gromadziło się w basenie portowym B III, gdzie przeładowywano zboże i jego przetwory. Maksymalnie stwierdzono tu 18 918 i 18 057 ptaków, odpowiednio w styczniu i lutym 2024. Przy bardzo dużym przeładunku, nawet niewielkie ubytki w przenoszonej masie powodują powstanie obfitego źródła pokarmu dla ptaków, co jest przyczyną bardzo dużych koncentracji najliczniejszych czterech gatunków na tym terenie. W związku z tym Port Gdynia jest obecnie jednym z kilkunastu najważniejszych miejsc zimowania ptaków wodnych w Polsce.
Słowa kluczowe: środowisko antropogeniczne, Zatoka Gdańska, krzyżówka, mewa srebrzysta, śmieszka
Ornis Polonica 2024, 65: 337–369
Kartoteka Rzadkich Ptaków w Polsce w roku 2022 – gatunki lęgowe
Przemysław Wylegała, Arkadiusz Sikora, Tomasz Chodkiewicz, Szymon Beuch, Jacek Betleja, Szymon Bzoma, Zdzisław Cenian, Robert Cymbała, Paweł Czechowski, Stanisław Czyż, Piotr Dębowski, Andrzej Dylik, Andrzej Górski, Wojciech Guzik, Fatima Hayatli, Krzysztof Jankowski, Zbigniew Kajzer, Łukasz Krajewski, Łukasz Matyjasiak, Przemysław Obłoza, Sławomir Sielicki, Hanna Sztwiertnia, Krzysztof Stasiak, Łukasz Wardecki, Marcin Wężyk, Maria Wieloch, Bartłomiej Woźniak, Monika Zielińska, Piotr Zieliński, Łukasz Ławicki
Ornis Polonica 2024, 65: 370–374
Pierwsze stwierdzenie biegusa ostrosternego Calidris acuminata w Polsce
Robert Locman, Robert Wysocki, Anna Włodarczak-Komosińska
Ornis Polonica 2024, 65: 375–376
Hume R. 2024. Purposeful Birdwatching: Getting to Know Birds Better. Pelagic Publishing, London. ISBN 9781784274689
Piotr Tryjanowski
