Damian Wiehle
Ornis Polonica 2020, 61: 88–116
https://doi.org/10.12657/ornis.2020.2.2
Abstrakt: Praca przedstawia aktualny stan awifauny lęgowej Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 PLB120005 Dolina Dolnej Skawy (powierzchnia 7 081,88 ha) i jej zmiany w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Przedmiotami ochrony są tutaj 23 gatunki ptaków związane ze stawami rybnymi i akwenami poeksploatacyjnymi żwirowni. W latach 2008–2018, w porównaniu z okresem 1995–2002, u 28 gatunków odnotowano spadek liczebności, najbardziej widoczny w przypadku perkoza rdzawoszyjego Podiceps grisegena, śmieszki Chroicocephalus ridibundus, mewy czarnogłowej Ichthyaetus melanocephalus, rybitwy rzecznej Sterna hirundo, rycyka Limosa limosa, rokitniczki Acrocephalus schoenobaenus i trzcinniczka A. scirpaceus, lub brak kierunkowych zmian. U 23 gatunków odnotowano wzrost liczebności, w tym największy u mewy białogłowej Larus cachinnans, rybitwy białowąsej Chlidonias hybrida, krakwy Mareca strepera, a 7 zaprzestało regularnie gniazdować (hełmiatka Netta rufina, podgorzałka Aythya nyroca, rybitwa czarna Ch. niger, mewy: siwa L. canus, romańska L. michahellis i czarnogłowa, oraz rycyk i kszyk G. gallinago). Odnotowano trzy nowe gatunki regularnie lęgowe (nurogęś Mergus merganser, żuraw Grus grus i pliszka górska Motacilla cinerea), dwa nieregularnie lęgowe (gęsiówka egipska Alopochen aegyptiaca i żołna Merops apiater) oraz pięć efemerycznie lęgowych (szczudłak Himantopus himantopus, czapla purpurowa Ardea purpurea, czapla nadobna Egretta garzetta, mewa romańska Larus michahellis i pliszka cytrynowa Motacilla citreola). Na zmiany w awifaunie lęgowej ostoi wpłynęły cztery główne czynniki. Pierwszym jest ograniczanie produkcji ryb konsumpcyjnych w kluczowych gospodarstwach rybackich (Spytkowice, Przeręb, Bugaj i Stawy Monowskie) i związany z tym brak napełniania wodą oraz zarybiania stawów w okresie wegetacyjnym (III–IX). Drugim są polowania zbiorowe na ptaki, które eksterminują gatunki zagrożone i negatywnie oddziałują na wszystkie gatunki stanowiące przedmiot ochrony; dotyczy to szczególnie blaszkodziobych, chruścieli, rybitw i perkozów. Trzecim czynnikiem jest drapieżnictwo ze strony lisa Vulpes vulpes i jenota Nyctereutes procyonoides. Ostatnim czynnikiem są zmiany klimatu, które manifestują się brakiem śnieżnym zim i deficytem wody dostępnej do napełniania stawów wczesną wiosną.
Słowa kluczowe: deficyt wody, polowania zbiorowe, ptaki wodno-błotne, stawy rybne, Wisła i Skawa, zmiany klimatyczne, zmiany liczebności
