Tomasz Buczek
Ornis Polonica 2023, 64: 52–70
https://doi.org/10.12657/ornis.2023.1.4
Abstrakt: Ocenę liczebności i rozmieszczenia lęgowej populacji oknówki Delichon urbicum w Lublinie (na obszarze administracyjnym miasta o pow. 147,47 km2) prowadzono w roku 2016 i następnie kontynuowano w latach 2018–2021 w celu ustalenia wpływu termomodernizacji na liczebność wybranych kolonii. Uzyskane wyniki liczebności oraz rozmieszczenia oknówek porównano z wynikami niepublikowanych badań z lat 60., 80. i 90. XX w. Historyczne dane dotyczące rozmieszczenia kolonii naniesiono na, odtworzone przez autora, mapy zabudowy miejskiej w poszczególnych okresach. W roku 2016 stwierdzono łącznie 655 par lęgowych, w tym 520 par zasiedlało zabudowę wysoką (budynki 4-kondygnacyjne i wyższe). Od początku lat 60. do roku 2016 powierzchnia zabudowy wysokiej wzrosła pięciokrotnie, a liczebność oknówki 15-krotnie, z 35 do 520 par, z najintensywniejszym wzrostem na przełomie lat 70. i 80. XX w. Wybierając lokalizację kolonii oknówki preferowały tereny o wysokim współczynniku powierzchni biologicznie czynnej lub ich sąsiedztwo. W ostatnich trzech dekadach kolonie oknówek znikały z dzielnic centralnych i przenosiły się na osiedla położone na obrzeżach miasta, co można wiązać ze zmianami w dostępności bogatych żerowisk oraz materiału do budowy gniazd. Obserwowano również porzucanie kolonii na budynkach remontowanych i poddawanych termomodernizacji. Na lubelskich osiedlach oknówki gniazdowały w zagęszczeniach 4,0–72,6 p./10 ha. Na terenach podmiejskich zagęszczenia były znacznie niższe (1,2 p./km2). Na wybranych osiedlach z zabudową 5-kondygnacyjną oknówki w 74% (N=86 gniazd) wybierały 3. i 4. kondygnację. Na osiedlach o mieszanej zabudowie 5- i 12-kondygnacyjnej zajmowały 3. i 4. oraz 8. kondygnację (odpowiednio: 12%, 15% i 15%; N=218 gniazd). Na jednym z osiedli, gdzie zabudowa nie uległa zmianie, oknówki zmieniły preferencję z 3.–6. kondygnacji w roku 1991 (55%; N=71) na 7.–10. kondygnację w roku 2016 (66%; N=43), co prawdopodobnie było związane ze wzrostem drzew na osiedlu. Na osiedlach o wysokiej zabudowie oknówki najczęściej umieszczały gniazda w otworach okiennych (82,4%; N=675 gniazd zajętych i niezajętych), zaś na terenach podmiejskich pod okapem dachu (64,1%; N=117). W wysokiej zabudowie 42,0% (N=520) oknówek budowało gniazda na ścianach o wystawie wschodniej, 22,8% – północnej, 18,0% – południowej i 17,2% – zachodniej. Na dwóch osiedlach, gdzie budynki ocieplano w roku 2016, po dwóch latach odnotowano spadek liczby zajętych gniazd z 27 do 7 i z 12 do 2. Sukces gniazdowy par w wysokiej zabudowie wynosił 88% (N=344). Główną przyczyną strat lęgów były celowe lub przypadkowe uszkodzenia gniazd (34,1%; N=41).
Słowa kluczowe: Delichon urbicum, ekologia lęgów, liczebność populacji, Lublin, oknówka, przyczyny zmian liczebności, synurbizacja ptaków, zmiany liczebności
