Tomasz Buczek
Ornis Polonica 2024, 65: 295–323
https://doi.org/10.12657/ornis.2024.4.2
Abstrakt: Niniejsza praca prezentuje wyniki badań składu gatunkowego, struktury dominacji i zagęszczenia zespołu lęgowych ptaków wróblowych gniazdujących na obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Chełmskie Torfowiska Węglanowe” PLB060002 (4 309 ha), położonego w okolicach Chełma (wschodnia Polska). Obserwacje prowadzono na trzech powierzchniach zlokalizowanych w szuwarach kłoci wiechowatej Cladietum marisci. Zbiorowisko to jest typowe dla alkalicznych torfowisk, zajmując też znaczną ich powierzchnię (753 ha). Powierzchnie badawcze wytyczono na trzech torfowiskach – Roskosz (R), Tarnowo (T) i Bagno Serebryskie (B). Na każdej powierzchni liczenia prowadzono w latach 2008–2011 i w roku 2022. W analizach porównawczych wykorzystano wyniki badań prowadzonych przez innych autorów na powierzchniach R i T w latach 1992–1993. Liczenia prowadzono kombinowaną metodą kartograficzną, wykonując 6–12 liczeń w sezonie. Porównanie wyników między okresami badań wykazało stabilność składu gatunkowego (średni wskaźnik podobieństwa Sørensena QS = 77,8) i struktury dominacji (śr. wskaźnik podobieństwa dominacji Renkonena Re = 68,8). W zespole dominowały gatunki o odmiennych lokalnych trendach liczebności: wodniczka Acrocephalus paludicola – trend spadkowy lub zanik (w latach 1992–2008 gatunek dominujący na wszystkich powierzchniach), potrzos Emberiza schoeniclus – stabilna liczebność, rokitniczka A. schoenobaenus i brzęczka Locustella luscinioides – wyraźny wzrost. Odnotowane trendy w niewielkim stopniu zależały od stabilnych lokalnych warunków siedliskowych, takich jak: głębokość wody, wysokość roślinności szuwarowej czy stopień zakrzewienia. Dominantom towarzyszyły: świerszczak L. naevia, świergotek łąkowy Anthus pratensis i pokląskwa Saxicola rubetra. Średnie zagęszczenie zespołu wynosiło 15,9 par/10 ha. Porównanie badanych powierzchni ze zgrupowaniami ptaków wróblowych torfowisk niskich w Polsce, w których wodniczka zajmowała pierwszą lub drugą pozycję w strukturze dominacji, wykazało wysokie podobieństwo składu gatunkowego (QS = 73,8; N = 14) i dominacji (Re = 64,1; N = 14). Warunki panujące na krajowych torfowiskach niskich sprzyjają wodniczce jako skrajnemu specjaliście siedliskowemu, zapewniając też dogodne warunki gatunkom o szerokiej tolerancji, jak potrzos czy rokitniczka. W siedliskach zdominowanych przez wodniczkę pozostałe gatunki znajdują suboptymalne warunki życia, co przejawia się ich niskimi zagęszczeniami.
Słowa kluczowe: brzęczka, Chełmskie Torfowiska Węglanowe, dominacja, potrzos, rokitniczka, świerszczak, wodniczka, zagęszczenie, zespół ptaków
